De behoefte aan differentiatie en maatwerk wordt door vrijwel iedereen in het mbo onderschreven. Daar komt na de Corona-crisis bij dat verreweg de meesten ook doordrongen zijn van de mogelijke meerwaarde van ICT en blended leren hierbij.

Het komend schooljaar ontvangen alle scholen veel middelen uit het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) om daarmee Corona-achterstanden te repareren, maar tegelijkertijd stappen vooruit te kunnen zetten met ICT en blended leren. Dit is dus voor instellingen en onderwijsteams het moment om het onderwijs goed tegen het licht te houden.

Maar wat bedoelen we precies als we het hebben over blended learning? En hoe geef je dat dan vorm? En hoe faciliteer je dat het beste via een modern Learning Management Systeem (LMS), zoals Canvas? In dit artikel geven consultants van Drieam daar graag handvatten voor.

Visie blended learning: Gemeenschap van Doelbewuste nieuwsgierigheid en Student Echt Centraal

Blended learning lijkt soms te gaan om de keuze tussen fysiek en online, maar het is meer dan dat. Het is niet of-of, maar en-en, waarbij de studentgerichtheid van de leeromgeving – of die nu fysiek is of online-centraal staat.

Het afgelopen Covid-jaar heeft iedereen geleerd te werken met zogenaamd afstandsonderwijs via Zoom, Teams of nog andere tools. Natuurlijk is het onderscheid tussen fysiek en online les belangrijk bij blended Leren. Maar bij goed ontwerpen staat het doel centraal, niet het middel. Het doel is effectief onderwijs, middels (actieve) interactie tussen docent, studenten – ook onderling – en de leerstof.

Er bestaan verschillende onderwijskundige theorieën over het ontwerpen van blended leren. Een van de meest bekende is het Community of Inquiry (CoI) Framework van Anderson, Garrison en Archer. In dit model staat de leerervaring van de student centraal. Dit wordt ook “learners journey” of “leerreis” genoemd.

Het Nederlands kent helaas geen mooi equivalent van “inquiry” (= onderzoek gericht op het verminderen van twijfel en het (daarmee) oplossen van een probleem). Ons woord “onderzoek” is in het Engels meer equivalent met “research”. Wij vertalen CoI daarom het liefst als “Een gemeenschap van doelbewuste nieuwsgierigheid”.

Volgens dit model wordt er bij het vormgeven van de leerreis aandacht gegeven aan zowel de cognitieve, de sociale als de didactische kant van het leren. Daarnaast gaat dit model er van uit dat een student pas echt centraal staat als hij zich centraal gesteld voelt, niet omdat de school vindt dat ze studentgerichte keuzes hebben gemaakt in het onderwijsontwerp. Met het centraal stellen van de leerreis – vanuit de beleving van de student – sluit dit model nauw aan bij bestaande (sociaal-constructivistische) uitgangspunten voor goed onderwijs en geeft het daarbij veel ruimte voor maatwerk

In onze visie op blended leren maakt een onderwijsteam bij het ontwerpen van onderwijs veel meer afwegingen dan alleen de keuze tussen “online” of “fysiek”. ICT wordt hiermee een middel om de Leerreis te verbeteren, en is geen doel op zichzelf, zoals “kosten besparen” of “moderner onderwijs maken”. In ons werk helpen we – vanuit de filosofie van het CoI Framework -verschillende mbo-teams bij het maken van deze keuzes. We doen dat aan de hand van 8 ontwerpkeuzes, die in onze ervaring het meest belangrijk zijn bij het ontwerpen van blended onderwijs. Deze 8 keuzes worden hieronder toegelicht, nadat we eerst stilstaan bij twee belangrijke uitgangspunten van samenwerking in onderwijsteams, namelijk het maken van de juiste keuzes op het juiste niveau en goede onderlinge afstemming.

Ontwerpkeuzes op het juiste niveau

Onderwijs wordt op verschillende niveaus ontworpen. Op het niveau van het curriculum, op het niveau van een leergang of op het niveau van een individuele les. Op ieder niveau kunnen ontwerpkeuzes worden gemaakt. Binnen het mbo is de verantwoordelijkheid voor het onderwijs belegd bij onderwijsteams. Het bestuur kan hooguit algemene kaders meegeven. Bij het ontwikkelen van onderwijs op teamniveau moet echter rekening gehouden worden met de wens van docenten om ook binnen hun eigen groep en in de eigen les voldoende professionele autonomie te houden om ook de eigen ontwerpkeuzes te maken. Ieder vak en iedere doelgroep heeft toch ook weer haar eigen behoeften. Bij het ontwerpen van het onderwijs moet dus ruimte zijn voor maatwerk.

Heksensoep

Een van onze collega’s vergelijkt onderwijs soms met de Heksensoep die zijn dochtertje vroeger met vriendinnetjes maakte. Een grote emmer met water in de tuin en ieder kind op zoek naar de beste ingrediënten: blaadjes, besjes, takjes, een handje zand en af en toe een regenworm. En hoewel ieder kind de allerbeste ingrediënten bracht, was het resultaat altijd hetzelfde: een ongedefinieerde bruine, wat klonterige brij.

De les hieruit is dat als iedere docent het allermooiste en allerbeste selecteert wat zijn of haar vak te bieden heeft, is dat nog geen garantie voor mooi onderwijs vanuit het perspectief van de leerreis van de individuele student. Niet goed op elkaar afgestemd onderwijs gaat ten koste van de studentenbeleving. Dat gaat om zaken als planning (“te veel opdrachten tegelijkertijd”), maar ook om beleving (“bij de ene docent moet het zus en bij de ander zo”). Bij ontwerp van onderwijs moet dus aandacht zijn van goede onderlinge afstemming vanuit de student beleving. Anders krijg je heksensoep. Bij het ontwerpen van onderwijs moet dus ook ruimte zijn voor structuur (bijvoorbeeld via vaste, herkenbare templates in een LMS van waaruit docenten werken).

8 ontwerpkeuzes voor blended learning

Het startpunt voor ieder onderwijsontwerp is een goed beeld van de voorkennis van de studenten en van de leerdoelen die bereikt moeten worden. Maar daarmee heb je nog geen onderwijs.

De meeste (ervaren) onderwijsteams hebben een goed beeld van de leerdoelen. Zij ontwerpen hun onderwijs meestal aan de hand van deze leerdoelen in concrete leeractiviteiten: een (digitale) les, een project, of een quiz, of een opdracht etc. De onderwijservaring van studenten is dan de route die de studenten door deze onderwijsactiviteiten lopen.

Impliciet maken teams bij de keuze voor die onderwijsactiviteiten ook keuzes die hun “blended” mix vormgeven. De 8 “variabelen” (wij noemen ze ook “ontwerpkeuzen”) staan in onderstaande tabel. Deze ontwerpkeuzes zijn ontstaan vanuit onze praktische ervaring met het implementeren van LMS-en bij diverse onderwijsteams.

Overigens hoeven deze keuzen niet altijd in de volgorde gemaakt te worden zoals ze hieronder in de tabel staan. De volgorde is ook afhankelijk van de benadering die je als team kiest. Zie hiervoor ook ons artikel over ADDIE. Wij starten bij veel adviestrajecten vanuit het doel en werken van daaruit terug ( het zogenaamde “backward learning design”). Vanuit deze werkwijze is het bepalen van student- en docent georiënteerdheid een logisch startpunt.

Bij punt 8: Synchroon – Asynchroon is het ook belangrijk in acht te nemen dat er vergaande integraties mogelijk zijn, zoals tussen Canvas en Teams, om op die manier het beste van 2 werelden te geven.

Ook is het belangrijk te beseffen dat de keuzes niet “of-of” zijn, maar vaak “en-en”, waarbij het ene onderdeel anders wordt ingevuld dan het andere.

Door ICT zijn de ontwerpkeuzes die je als docent kunt maken bij het ontwerpen van je onderwijs groter. Iedere keuze heeft voor- en nadelen. Het voert te ver om die hier allemaal te bespreken, maar het is goed om hier bij onderwijsontwerp bewust stil te staan, zeker ook als team. Dat gebeurt helaas in de praktijk niet altijd. Soms worden keuzes impliciet gemaakt (bijvoorbeeld omdat er nu eenmaal de keuze is gemaakt voor een bepaalde methode).

Zeker als het gaat om aanbieden van meer differentiatie en maatwerk, bieden asynchroon onderwijs en modulair aanbod veel mogelijkheden. Veel mogelijkheden biedt echter ook risico’s (keuzestress, het overzicht verliezen en een groter risico op “heksensoep”). Dat onderstreept het goede belang van goede “wegwijzers” in het onderwijs.

Die online wegwijzers zijn de moderne Learning Management Systemen (LMS). Deze wegwijzers helpen docenten om content, maar ook een (blended) leerproces klaar te zetten voor studenten, maar helpen studenten ook om zelfstandig een (leer)route te bepalen. Kortom studenten laten leren en werken in een echte “Community of Inquiry” (CoI)

Concrete “blended” leeractiviteiten, synchroon en asynchroon

Zoals we hierboven aangeven, stellen we graag de onderwijservaring van de student centraal. Daarbij maken we gebruik van de concrete “route” van de student langs leeractiviteiten, de Leerreis. Het aantal mogelijke leeractiviteiten is groot, zowel offline als online.

Met de keuzemogelijkheden en variatie die ICT biedt(zie ook de 8 ontwerpkeuzes hierboven) zijn verschillende oplossingen en configuraties mogelijk. Het centraal stellen van de leerervaring van de student helpt dan bij het inrichten van het onderwijs:

Een student doorloopt zijn (individuele) leerreis door verschillende leeractiviteiten. Het ontwikkelen van blended onderwijs gaat om het maken van deze leerreis, waarbij de docent voldoende flexibiliteit heeft om zijn of haar onderwijs goed “op maat” vorm te geven, maar waarbij de student het overzicht en de structuur niet verliest. Herkenbaarheid en afstemming zijn hierbij belangrijk. Wij adviseren teams daarom ook altijd om te werken vanuit herkenbare “templates” voor de verschillende leeractiviteiten. Ook hier kan een modern LMS grote meerwaarde bieden.

We denken graag mee!

Wij gaan graag met uw onderwijsteam in gesprek om samen met u deze leerreizen mee vorm te geven.